Vesayet nedir?
Vesayet; kanununda sayılan hallerde ergin kişilerin; bazı durumlarda da çocukların, maddi ve yaşamsal menfaatlerinin korunması için işlem ehliyetlerinin sınırlanarak, vesayet makamlarının idaresine bırakılmasını sağlayan bir kurumdur. Kanunda sayılan vesayet organları; vesayet daireleri ile vasi ve kayyımlardır.
Vesayet altına alınmayı gerektiren haller nelerdir?
Vesayeti gerektiren haller zorunlu olarak ortaya çıkabileceği gibi ilgili kendisinin vesayet altına alınmasını isteyebilir. Vesayeti gerektiren haller aşağıdaki gibidir:
* Yaş küçüklüğü: Kural olarak her küçük velayet altında bulunur. Ancak bazı hallerde velayet kaldırılabilir. İşte bu hallerde, yani küçüğün velisi yoksa, o küçüğe vasi atanır.
** Kısıtlama sebepleri: Bu sebepler 4 alt başlık altında toplanmaktadır. Buna göre;
1. Akıl Hastalığı veya Akıl Zayıflığı
Medeni Kanun uyarınca akıl hastalığı veya zayıflığı nedeni ile işlerinin idaresi veya bakım ve korunma için kendisine yardım gereken ya da başkasının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin vesayet altına alınır. Burada her akıl hastalığı veya zayıflığı değil, belli şartlara tabi akıl hastalığı veya zayıflığı halinde kısıtlama söz konusu olacaktır. Bunu kanun koyucu “… işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin …” şeklinde ifade etmiştir.
Kişinin akıl hastalığı veya zayıflığı nedeni ile vesayet altına alınabilmesi için resmi sağlık kurulundan sağlık raporu alınması zorunludur. Bu konu, hakimin takdirinde olmayıp, kanuni bir zorunluluktur. Hakim, karar vermeden önce, kurul raporunu dikkate alarak kısıtlanması istenen kişiyi dinleyebilir.
2. Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Kötü Yönetim
Savurganlığı, alkol veya madde bağımlılığı, kötü yaşam tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi nedeniyle kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve bu nedenle sürekli bakıma ve korunmaya ihtiyacı olan her ergin vesayet altına alınır. Bu nedene dayalı kısıtlılık kararı vermeden verilmeden önce hakim vesayet alına alınmak istenen kişiyi dinlemek zorundadır.
Esasında herkes kendi malvarlığı üzerinde herhangi bir kısıtlamaya tabi olmaksızın tasarruf yetkisine sahiptir. Sağlıklı bir kişinin, sırf fazla harcama yapıyor diye vesayet altına alınması mümkün değildir. Kanunun bu düzenlemesine göre kişinin vesayet altına alınabilmesi için savurganlığın kötü bir yaşam tarzının sonucu olması veya alkol veya uyuşturucu bağımlılığının söz konusu olması gerekir. Kısıtlama için savurganlığın, kişinin kendisi veya ailesini dara düşürecek boyutlarda olması gerekir.
Konuyla ilgili olarak Yargıtay 2. Hukuk Dairesi tarafından, sürekli kumar oynayan bir kişinin, hem kendisini hem de ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açması halinde kısıtlılığına karar verilebileceğine karar verilmiştir.
3. Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza
Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir ceza alan her mahkum kısıtlanır. Cezanın infazına başladığında bu durum cezanın infazında görevli makam tarafından, vesayet makamına bildirilerek mahkuma vasi atanması sağlanır.
4. İstek üzerine
Medeni Kanun son olarak, ergin kişinin kendi isteği üzerine vesayet altına alınması durumunu düzenlemiştir. Buna göre, ergin kişinin kendisi de yaşlılık, engelli olma, deneyimsizlik veya ağır hastalık gibi nedenlerle işlerini idare edemiyor ve bakıma ihtiyaç duyuyorsa kendisine vasi atanmasını isteyebilir. Akıl hastalığı ve zayıflığında olduğu gibi burada da hakim kısıtlanacak kişiyi mutlaka dinlemelidir.
Vesayet Altına Alınma (Kısıtlanma) Kararını Talep Hakkı Kime Aittir?
Bir kişinin vesayet altına alınmasına ya da kısıtlanmasına mahkeme hükmü vasıtasıyla karar verilir. Bu nedenle uygulamada vesayet ya da kısıtlama talepli başvurular vesayet davası olarak adlandırılır.
Kısıtlama ve vasilik temelde kamu düzenini ilgilendiren bir konuysa da bazı durumlarda kısıtlanacak ya da vesayet altına alınacak kişinin de yararı esas alınmaktadır. Bazı hallerde ise doğrudan kişinin yararı, dolaylı olarak da kamu yararı gözetilmektedir.
Korunmak istenen bu hukuki yarar doğrultusundaki kanun düzenlemesi gereği, herkes bir küçüğün veya erginin vesayet altına alınmasını talep edebilir.
Vesayet Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme ve Vasi Ataması
Kişinin vesayet altına alınması, vasi atanması, vasi değişikliği ve vesayetin kaldırılması konularında görevli ve yetkili mahkeme, küçüğün veya kısıtlının yerleşim yerindeki Sulh Hukuk Mahkemesi olarak belirlenmiştir.
Sulh Hukuk Mahkemesi, gerekli incelemeler neticesinde en kısa sürede karar vermelidir. İhtiyaç duyulması durumunda, başvuru ile birlikte derhal gerekli önlemleri alarak kısıtlanması istenen kişinin fiil ehliyetini tedbiren geçici olarak kaldırabilir ve ona bir temsilci atayabilir.
Gerek tedbir kararı, gerekse de inceleme sonucunda verilen nihai karar nüfusa bildirilir. Böylece kısıtlılık hali, kişinin nüfus kaydına şerh düşülür. İyi niyetli üçüncü kişilerin, ilandan önce kısıtlı ile yapmış oldukları işlemler etkilenmez.
Ayrıca yasal düzenleme gereği eşin ve hısımların vasi olarak atanmada önceliği bulunmaktadır. Vasiliğe engel bir durum olmadıkça vesayet makamının öncelikle kısıtlı kişiye en yakın bulunan bu şahısları değerlendirmesi gerektiği şüphesizdir.
Kural olarak, vesayet makamının atadığı vasi, bu görevi yerine getirmekle yükümlüdür. Ancak Medeni Kanun, 60 yaşını dolduran, bedensel engel veya sürekli hastalık nedeni ile görevi ifa edemeyen, dörtten çok çocuğun velisi olan, başka birine vasi atanan kimselere ve cumhurbaşkanı, TBMM ve Bakanlar Kurulu üyesi, hakim ve savcı olan kişilere bu görevden kaçınma hakkı tanımıştır. Bununla birlikte kısıtlı olan, kamu hizmetinden yasaklı olan ve haysiyetsiz yaşam süren, vesayet altına alınan kişi ile arasında önemli ölçüde menfaat çatışması ya da düşmanlık bulunan kimselerin ise vasi atanması hiçbir surette mümkün değildir.
Kısıtlanan Kişinin Hukuki Durumu ve Vasinin Görevi, Görevin Sona Ermesi
Kısıtlanan kişi, sınırlı ehliyetsiz hale gelir. Bu kişiler vasisinin rızası olmadan borç altına giremezlerse de kendilerini borç altına sokmayan işlemlerde rıza aranmamaktadır.
Kişi kısıtlandıktan yani sınırlı ehliyetsiz hale geldikten sonra vasinin iradesi kısıtlının iradesi halini alır. Vasinin atanmasıyla birlikte kısıtlının mallarının bir defteri tutulur, değerleri şeyler güvenli bir yerde saklanır, paralar faiz getirmek üzere yatırılır ve güvenli olmayan yatırımlar güvenli hale getirilir.
Vasilik bir defa atandıktan sonra ömür boyu aynı kişinin yaptığı bir hukuki kurum değildir. Vasilik için kişi 2 yıllığına atanır. Süre dolduktan sonra yeni bir süre verilmezse vasilik görevi sona erer. Yine vasi kısıtlanırsa veya ölürse vasilik görevi sona erecektir.
Küçük & Küçük 